Kral Çıplak Ama Umursamıyor

 Güç ve iktidar arttıkça sorumluluk azalır, kuralsızlık alanına giderek daha fazla girilir, ahlak, gelenek ve göreneklere saygı ihtiyacı, tam da en yüksek olduğu dönemde kaybolur. Kral sorumsuzdur ve çıplak olmasında artık bir sakınca yoktur. Krala çıplak olduğunu hatırlatabilirsiniz, belki buna müsamaha gösterir, ama kendisinin çıplaklığından niye utansın ki? Utanma sıradan insanların,  toplum yaşamına uyum sağlamak zorunda olanlara düşer.  Kişiliğimizin gelişmesinde önemli rol oynayan başkaları ne der fikri ve onlarla ilişkimize yön veren eşitlik, kardeşlik, sıradan bir birey olmanın acı ve mutluluklarını yaşama, kuralları ve sınırları gözetme zorunluluğu kalmayınca, birden ayakları yerden kesilir ve yükselir ruh, yerçekiminin etkisinden kurtularak. Öte yandan ölümlü olduğunu, acı çekebildiğini, kayıpları olduğunu ve gelecekte de olacağını bilmek bu yerçekimsizlik duygusunun dengesini bozar, ruhun bir yüzünün sürekli karanlığa, yok oluşa, hastalıklara, acılara dönmesine, onlarla meşgul olmasına neden olur. Şüphe, yalnızlık, korku kral olmanın bedelidir. Mutsuz olduğu sözlenemez belki, iktidar oyunlarının keyfi yok değildir, ama huzurlu değildir. Yalnızlık, gittiği yolda eşlikçisidir. 

Yapay zeka bir gün duygulardan arınmış haliyle mutlağa yakın güce erişirse, "kral çıplak" diyen o çocuğa ne der, ne yapar? 

İnsanlık Durumu

 

İnsan yaşamının çoğunlukla köylerde, toprağa bağlı olarak ve dar sınırlar içinde geçtiği uzun binyıllar süresince dinler doğa olaylarının, tarlalarda ekinlere dadanan hastalıkların, açlık, hastalık ve ölümlerin açıklayıcısı olarak kabul gördü. İçine doğulan toplumdan edinilen din, varoluşun sırlarını insana fısıldadığı gibi toplu yaşamın sürdürülebilmesi için gereken kuralları insanüstü, dolayısıyla sorguya çık olmayan bir seviyeden bireye dayatarak işbölümü, paylaşım, yardımlaşma, sosyal düzenin sağlanmasında, biz ve onlar ayrımıyla kimin dost kimin düşman olduğunun belirlenmesinde önemli rol oynadı. Din herkesi ortak bir anlayışa getirerek unsurların uyumlu bir şekilde bir arada hareket etmesini sağlamakta, böylece toplumsal hayatın işleyişine pürüzsüzlük sağlayan bir tür akışkan yağ gibi rol oynamaktaydı. 

Doğduğu andan itibaren aileden başlayarak toplumsal kültürle beslenen insanoğlu adeta dinin içine de fırlatılmış oluyor ve çok küçük yaştan itibaren bu ortamda, göldeki balık gibi sorgulamadan yüzüyordu. Değişmez bir düzeni anlatan din insanın dünyasını şekillendiriyordu ve dünya dini olandan ibaretti.

Sonra her şey önce yavaş sonra giderek hızla değişmeye başladı. Toplumlar büyüdü, insan nüfusu arttı, şehirler kalabalıklaştı. Coğrafi keşiflerle yeni kıtalar, yeni kültürlerden haberdar olundu. Dünyayı ve insanları anlamada bilimsel yöntemlerin uygulanması, teknolojik devrimler, sanayileşme ve üretim-tüketimde hızlı artış, ulaşımın hızlanması ile adeta toplumlar kendi Ergenekon destanlarını yaşamaya, etraflarını saran kültürel, ben-merkezli duvarları delip dış dünyaya açılmaya başladılar. Ama barış hala çok uzakta, korku ve çıkarların beslediği savaşlar ise geçmişte olduğu gibi her yerdeydi.

Günümüzde insan kimdir sorusunun yanıtı toplumların varlıklarını çoğunlukla izole bir şekilde ve zihni duvarlar ardında sürdürdükleri çağlardakinden farklı olmalı. Bunca iletişim kanalının mevcut olduğu, anında dünyanın dört bir bucağından haber alınabildiği, acı, hastalık, yokluk ve ölümlerden haberdar olunduğu, afet ve savaşların yıkımlarının hepimizi tehdit ettiği bir dönemde, "insan, hangi kıtadan olursa olsun insana yabancılık duymayan ve bu nedenle de başkalarının acısını duymazdan gel(e)meyen,  insanlık aleminin bir bütün olduğunu ve kendisinin bu geniş ailenin ayrıcalıksız ve herkes gibi değerli bir ferdi olduğunu hisseden, bununla kalmayıp acıların ve mutsuzlukların azaltılmasında sorumluluk alandır," diyebiliriz. 

Hâlâ kabileci gelenekleri sürdürerek daha büyük ölçekte uluslara, ırklara, etnik gruplara, ideoloji ve dinlere göre bölünerek ve yarattıkları yabancılarla mücadele ederek yaşamayı sürdürmek isteyen insanların, türlerini de aşan bir bütünün parçası olduklarını görmesi tarihin hiçbir döneminde günümüzde olduğu kadar olası olmamıştı. Uzaydan çekilmiş dünyaya ait güzelim mavi bilye fotoğrafı bu kavrayışın en güçlü ve sağlam başlangıç noktalarından birisi kanımca. Üzerinde yaşadığımız gezegenimizin, çevresini saran karanlık boşluğa inat güzelliğini ve biricikliğini fark edip  evren ölçeğinde küçüklüğünü ve kırılganlığını kavramak insanı adeta soluksuz bırakıyor. Karıncaların üstünlük savaşına gülümsemek gibi, o pencereden insan toplumlarının mücadelelerini seyretmek. Aramızdaki asıl ayrımlar yaşamı umursamayan büyüme ve sahip olma arzusu, gelir adaletsizliği, giderek büyüyen sosyal eşitsizlikler, kaynakların sınırsız ve sorumsuz sömürülmesinden kaynaklanıyor. Zorbalık, giderek daralan ve her şeye layık bir "biz" ve giderek genişleyen ve hiçbir şeyi haketmeyen bir "onlar" anlayışını besliyor.

İnsan toplumları tarihin her döneminde sınıfsal yapı içerdi. Büyücüler, krallar ve rahipler, toprak soylular, zenginler, yöneticiler, savaşçılar, kullar veya sıradan  vatandaşlar ve yabancılar gibi çeşitli toplum katmanları hep oldu. Bir sınıftan diğerine geçiş kimilerinde imkansızdı kimilerinde ise ancak küçük bir azınlığa nasip oldu. Her dönemde "barbarları" bizden aşağı görmeye zorlayan kabuller, inançlar mevcuttu. 

İnternet ve sosyal medya çağında ise sıradanlık ve kötülük hiç olmadığı kadar çıplak olarak karşımızda. Ve toplumlar diğerlerinden pek de farklı olmadıklarını görmekte bu temaşa alanında. Ne biz sandığımız kadar ahlaklı, seçilmiş ve benzersiziz ne de onlar bayağı ve saf kötüler. Dahası üzerinde yaşadığımız dünya artık hasta ve bu durum hepimizin hayatını etkiliyor. Sorunlara birlikte çözüm aramayı artık erteleyemeyiz. Bir kurtarıcı beklemenin sonuç vermeyeceğini artık biliyoruz.  Talihin piyango çekilişinin yapıldığını düşündüğümüz torbanın sonsuz seçenekle dolu olmadığını ve çeken elin gökte oturmadığını biliyoruz. Bilmediğimiz, anlamadığımız şeyler hala var elbet ama içimizdeki bilge her şeyi bilmediğimizi de biliyor. Öte yandan her şeyin bilgisine halen sahip bir gücün bizimle bizzat ilgilendiği, kötülük olarak gördüklerimizi bu dünyada olmasa öbür dünyada cezalandırıp adaleti er ya da geç sağlayacağı inancı hala bizi mutlu ediyor. 

Tarihin bir döneminde karanlık kötüydü ve cinleri, şeytanları barındırıyordu. Ateşin bulunmasıyla karanlık geriletildi, korkusu azaldı. Belki unutuyoruz ama günümüzde kolayca tedavi edilebilen kimi bulaşıcı hastalıklar kalabalıklar halinde yaşamanın başlaması, hayvanların evcilleştirilmesi, yaşam koşullarının değişmesiyle birlikte salgınlar yapmaya ve kitleler halinde ölümlere yol açmaktaydı, dolayısıyla korkutucu ve sonsuz acı vericiydi. Kutsal kitaplarda yer alan peygamberlerin hayatlarına bakınca, Hz. Eyüp'ün birçok çileli hastalıklar atlattığını, Hz. İsa'nın hasta ve sakatlara şifa verdiğini, Hz. Muhammed'in çocuklarının çoğunu küçük yaşta hastalıklar nedeniyle kaybetmenin acısını yaşadığını  görürüz. Acıların hepsi bilinmezliklerden kaynaklanıyordu, hepsi gayptandı ve kadere isyan edilemezdi. 

Bir zamanlar büyücüler, rahipler, şifacılar hastalara dokunur, dua eder, kimi ot ve bileşiklerle ağrısını dindirmeye, sağaltmaya çalışırlar, çoğunlukla da başarılı olamazlar, ama yine de toplumda gördükleri saygı azalmazdı, kader denilir geçilirdi. Şimdi ise, örneğin ülkemizde geniş bir halk kesimi, bilimin ve tıbbın ulaştığı seviye ve hastalıklarla mücadelede elde edilen başarılara güvene dayalı ve eski kader anlayışından olabildiğince uzak beklentiler içinde, belki inandıkları dinin akidelerine ters olduğunu fark etmeden, ağır yaralanmış veya hastalığının son evresinde bir yakınlarını hastaneye tedaviye getirdiklerinde hekimlerden yaşatma garantisi istiyorlar, bu gerçekleşmediğinde ise şiddet kullanmaya başlıyorlar.  Nereden nereye geldik değil mi? Yaşamın üzerini örten karanlığın perdesinin kalkmaya başladığının bilmeden de olsa kabulünün bir göstergesi değilse nedir bu?

Kutsalın tarifi değişiyor artık. "Dış güçlere" değil, önce iç güçlere dönüp yüzümüzü çeviriyoruz. Bir tür olarak varlığımızı sürdürebilmemizin yaşam kaynağı dünyamızı sevmek, üzerindeki canlı hayatı korumakla başladığını sezmeye başlıyoruz. Ve dışarıda, bize yabancı, acı çeken bir tek insan kaldığında bile mutlu ve huzurlu olamayacağımızı anlıyoruz. Çünkü artık haberdarız, çünkü artık biliyoruz ki sınırlar, ayrımlar sadece zihnimizde var oldular. Bir başına insan olmamız, insan kalmamız mümkün olmadığı için daima bir gruba ait olma gereği duyuyoruz ve o grubu başlangıçta biz seçmedik. Ait olduğumuz toplum bizi ve zihnimizi yapılandırdı. Günümüzde insan aklının bir ürünü olan teknolojinin  imkanları "akıl edenleri" daha önce olmadığı kadar birbirine, tek bir millet anlayışına yakınlaştırıyor. 

Sınırların gerçek olup olmadığını bir de kuşlara sorun!

Bir miras haberinin düşündürdükleri

 

Oksijen gazetesinin haberine göre (4-10 Ağustos 2023),  VIII. Earl Charles John Cadogan ölmüş. Bize ne diyebilirsiniz. Cadogan, 86 yaşında bir İngiliz. Londra'nın en lüks semtlerinin (bina değil, semt!) sahibiymiş bıraktığı emlak mirası arasında şunlar yer alıyormuş:
Daire ve müstakil evlerden oluşan 3 bin konut,
300 mağaza,
30’dan fazla restoran, cafe ve bar,
46 bin metrekare ofis alanı,
5 büyükelçilik binası,
aralarında
Cadogan Hotel’in de bulunduğu 9 otel,
Londra’nın en önemli konser salonlarından Cadogan Hall,
5 kilise,
10’dan fazla park,
7 okul…
Cadogan Estates bunlarla birlikte Pavillon Road’un tamamına yakını ile Sloane Square’deki Duke of York Square adlı alışveriş ve restoran merkezinin tamamının sahibi.
Yine Knightsbridge’teki Harvey Nichols da Cadogan’a ait.

Üstelik bu servet (toplamı 5.5 milyar sterlin), Gates, Musk, Bezos, Soros, Walton vs'lerin yüzmilyarları bulan servetlerinin yanında ufak bile kalıyor.

 
Öte yanda, evi barkı olmayan, işi olmayan, gıda güvencesi olmayıp ne bulursa onu yiyen, bir tek kuruş gelecek için bir tarafa koyamayan, aksine borç içinde boğulan, çocuğunu okula gönderemeyen, toplu taşıma (o da varsa) ücretini bile karşılamada güçlük çeken milyarlar var. 

Ve büyük şirketler ormanları madencilik için, sanayi için yok ederek, suları ve havayı kirleterek, çevreyi yaşanmaz hale getirerek hiçbir bedel ödemeden kâr etmeye, büyümeye, insanların hayatını olumsuz etkilemeye devam ediyorlar.  

Servetin giderek daha az sayıda elde toplanması dünyayı hepimiz için yaşanması daha zor, huzursuz bir yer haline getiriyor. Üretimi ve kârı sürekli büyütmeye yönelik kapitalist anlayışın toplumsal hayata, çevreye ve ekosisteme yaptığı tahribat günümüzde öyle büyük ki artık lokal değil küresel bir yıkım sürecine girdik. Bu kötüye gidişin önlenebilmesi için çeşitli devlet müdahalelerine, örneğin artan oranlı gelir ve servet vergilerine, güçlü sosyal politikalara, çevre koruyucu önlemlere, kaliteli ve yaygın kamusal sağlık ve eğitim hizmetlerine, toplu konut sunumuna, yaşanabilir şehirlere ihtiyaç var. İşsizlik öncelikli bir sorun ve gelişen teknolojinin imkanlarının sermaye sahiplerinin kârlarını artıracak şekilde artan otomasyona ve çevrenin sömürüsüne değil, işgücünün eğitimine ve yeni beceriler kazanmasına,  insanca yaşamaya imkan tanıyan bir seviyede ücret alınabilen yeni iş alanları açmaya, çocuklar, yaşlılar ve kadınlar gibi toplumun kırılgan kesimlerinin ihtiyaçlarına duyarlı, ayrımcılık ve eşitsizlikleri ortadan kaldırmaya yönelik çabalara ihtiyaç duyulmakta. Daha fazla büyümeye, güç ve hakimiyet kazanmaya, zenginleşmeye yönelik söylemlerin sadece yoksullar için değil, herkes için, tüm dünya vatandaşları için bir tehlike olduğu artık anlaşılmalı. 

 Öte yandan, insanı her şeyin merkezine alan, adeta yaratılışın sebebi sanan zihniyet de sorunlu. Aslında insan da evrimin bir sonucu ve evrilmeye de devam eden eksik bir varlık; mükemmellikten uzak. Önceliğimiz kendimiz, ailemiz ve yakın çevremizle çoğunlukla sınırlı. Adeta akli olgunluğa ulaşmamış (belki de hiç ulaşmayacak) bir çocuğun eline verilmiş güçlü bir ateşli bir silah gibi, günümüzde eriştiği seviye ile bilim ve teknoloji. Evrimin hedefi zeka değil, sağ kalma ve uyum olduğuna göre, eğer aklımızı kullanamazsak, dünyalı olduğumuzu, dünyadaki yaşamın bir parçası olduğumuzu unutur, ayrı gayrı kalırsak birbirimize, eşitsizlikleri ve memnuniyetsizlikleri büyütmeye devam edersek yakında yaşamaya değer bir dünya kalmayacak. Acı olan, bu gerçeklerin büyük oranda bugünkü sistemin ileri gelenleri tarafından bilinmesine rağmen harekete geçilmemesi, bencil ve sorumsuz yaklaşımların sürdürülmesi. Bu yüzden canlı yaşamın bütünlüğü ve eşit dünya vatandaşlığı anlayışının tüm kültürlerce özümsenmesi, birey olarak kimliğimizin bir parçası olması gerekiyor.

Bir tür olarak bu dünya dediğimiz gezegende var olmaya devam etmek istiyorsak, önceliklerimizi ve değerlerimizi gözden geçirmek zorundayız.  Bu alanda devletlere ve yöneticilere büyük bir sorumluluk düşüyor. Ve tabii milyonlarca, milyarlarca biz yönetilenlere de...

İnsan olmak sorumluluk almak demek, hem kendimiz, hem tüm insanlar hem de tüm yaşam için.

Toplumun evrimi

Toplumlar hangi davranışları ödüllendirirlerse onların daha sık ve daha fazla kişi tarafından ifade edilmesini sağlamış olurlar. Zamanla bu özelliklerin dayandığı genler seçilerek kalıcı evrimsel değişiklikler ortaya çıkar. 

İnsanlar hayvanları evcilleştirirken saldırgan olan tür veya bireyleri değil uysal olanları doğal olarak tercih etmiş ve nesiller boyu en uysal olanların çoğalmasına izin vererek bugün birlikte yaşadığımız ve doğada yaşayan vahşilerinden davranışsal olarak farklı evcil hayvanları üretmislerdir. Benzer şekilde insan toplulukları da saldırganlığı, birlikte yaşamayı zorlaştırdığı için cezalandırmış ve bu kişileri toplum dışına atarak daha sosyal, daha fazla işbirliğine yatkın, daha az kavgacı ve daha az şiddete başvuran nesiller ortaya çıkmasına yol açmışlardır. Steven Pinker,  tarihsel süreçte uygarlaşma ile insan toplumlarında şiddetin görülme sıklığında görülen azalmayı konu alır. Richard Wrangham ise "The Goodness Paradox" adlı eserinde, evcilleştirme sürecinde saldırganlığı azaltmaya yönelik insan tercihlerinin hayvanlarda düşük kulak, daha küçük kafatası ve beyin hacmi, dişlerde küçülme, yüzde kısalma gibi fiziksel değişikliklere yol açtığını anlatır. 

Buradan kendimiz için çıkarabileceğimiz ders, eğer birlikte yaşamaya devam etmek istiyorsak, toplum olarak şiddetten olabildiğince uzak durmak, saldırganlığı, bencilliği, her tür ayrımcılığı, eşitsizlikleri reddetmek ve dışlamak, bunları normalleştiren şiddet dilini terk etmek, bu dilin yerleşmesine, onaylanmasına  karşı çıkmak gerektiğidir. Aksi taktirde, korkarım tersine bir evrim sürecine yani şiddetin hakim olduğu bir topluma dönüş yoluna girilmiş olur ki bu, toplumsal bağların gevşemesine, giderek bu bağların koparak çatışma ve savaşların, acı ve ıstırapların artmasına, sonunda şiddeti ödüllendiren toplumların dağılmasına ve işbirliği kültürünün yerleştiği toplumların hakimiyetine girmesine neden olacaktır. 

Uzun vadede  barış ve işbirliği zaten kazanır. Ama birey olarak bizler için asıl mühim olan barış, huzur, kardeşlik ve adaleti bu kısa yaşam süremizde toplum ve giderek dünya vatandaşları olarak, sevdiklerimizle birlikte yaşayabilmektir. 

Küresel Bilgi İndeksi

 

Son zamanlarda başta kimi İslam ülkeleri olmak üzere tutucu yönetimlerin kadın erkek ayrımı üzerinden, bilerek veya bilmeyerek toplumu bölme ve kendi kafalarındaki din modelini hakim kılma çabalarını izliyoruz. Taliban'ı biliyorduk, ama  kadınların ve kız çocuklarının okula gitmelerine yasak koyma noktasına gelebileceklerini sanırım çoğumuz düşünmüyordu. Konunun insan hakları ve eşitlik yönünden kabul edilemezliği bir yana (ki bu konuda İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'ne imza koymuş tüm devletlerin harekete geçmesi ve bu rejimi kararından vazgeçirmeye ikna etmesi gerekiyor) ülke nüfusunun yarısını cehaletin ve kaba propagandanın eline bırakmak (çocukların eğitiminde annelerin ve genelde kadınların rolünü de düşününce), gelecekte ülkenin yönetilemez hale gelmesine, yoksulluk ve eşitsizliğin yaygınlaşmasına, ekonomik ve askeri gücünü iyiden iyiye kaybetmesine ve nihayetinde emperyal devletlerin ve komşu ülkelerin hakimiyetine girmesine neden olacaktır. Tabiat boşluk kabul etmez ve evrim kuralları genel geçerdir ve affetmez. Günümüzde dünya ülkelerinin vermekte olduğu mücadele artık en azından vatandaşlar arasında kadın erkek, zenci beyaz, şu veya bu etnik köken, din, inanç vs gibi ayrımların ve ayrımcılıkların aşılmasını ve fırsat eşitliğinin sağlanarak herkesin potansiyelini geliştireceği ve kendi seçimlerinin sorumluluğunu alabilecek, yaratıcılıkları iğdiş edilmemiş bireyler olarak yetiştirilmelerini dayatıyor. 

Bir başka örnek İran. Günümüzde hala "kadınlar başını örtmeli" dayatmasıyla rejim, toplumda karışıklıklara, nedensiz acılara ve üzüntülere neden olmakta. Yozlaşmanın hep kadından başlatılması ve kadınla özleştirilmesi ülke yönetimindeki gerçek suistimallerin, beceriksizliklerin ve başarısızlıkların üzerinin örtülmesi amacını taşıyor. Oysa İran tarihiyle, kültür ve uygarlığıyla, bilimsel başarılarıyla bu tür çağın gerisinde kalmış anlayışları çoğunlukla aşmış bir ülke.

Türkiyemizin bugün gündemini işgal eden sorunlara bakınca,  siyasi alanda koparılan fırtınalara bağlı toz toprağın görüş mesafesini son derece kısıtlamasına rağmen, ülkenin geleceğiyle ilgili asıl dert edilmesi gerekenin ve ülke için beka sorununun bilimsel yaklaşım, bilim eğitimi, teknolojik gelişme, yaratıcılık alanları olduğu görülecektir. Evet, ülkemiz yıllar içinde ekonomik büyüklük sıralamasında sadece göreli değil (diğer ülkeler büyüyüp Türkiye yerinde saydığı için değil), gerçek anlamda da gerileme (milli gelirdeki küçülme, sanayisizleşme, eğitim kalitesinin düşmesi vs) yaşamaktadır. Artan ekonomik sorunlar küresel boyuttaki iklim değişikliği, gıda ve enerji fiyatlarında artış, savaş ve göçlerle derinleşmektedir. Bunlar gibi sorunlar gündemi işgal etmekle beraber ülkenin insan gücünün yeterliliği, gelecekte ülkenin gelişmesi, refahı ve insanlarımızın mutluluğu için temel önemdedir. Ülkeler arası bilgi sermayesini karşılaştırma amacıyla UNDP'nin hazırladığı Küresel Bilgi İndeksi'nde (Global Knowledge Index; https://www.knowledge4all.com/ranking)  Türkiye 45.42 puanla, dünya ortalamasının altında kalmakta (46.47) ve Vietnam ve Arnavutluk'un arkasından 69. sırada yer alırken, üniversite öncesi eğitimde Malezya ve Fas'ın altında 87. sırada  (Dünya ortalamasının altında), üniversite eğitiminde ise yine Dünya ortalamasının altında ve bu sefer 132 ülke arasında, Çad, Ürdün ve Kamerun'un ardından 120. sırada yer almaktadır. 

Bu ülke, büyürken bir türlü potansiyelini gösteremeyen ve ülkenin, dünyanın ve insanlığın sorunları yerine suni iç sorunlarla boğuşarak enerjisini harcayan bir çocuk görünümü veriyor.

Asgari ücret ne olmalı?

Asgari ücret  2022 yılı sonu geldiğinde, asgari beslenmeyi dahi sağlayamıyor. Nasıl sağlasın ki? Dördü bırakın, iki kişilik bir ailenin tek geçim kaynağı ise eğer, ve aylar 30 gün çekmeye devam ediyorsa, gün başına 183.3 lira (Amerikalının saatlik ücreti) düşer ki, daha yere düşmeden sıcak havada buharlaşan yağmur damlaları gibi, mutlaka ayın başında,  parmaklar arasından kayıp gider. Bu ücret bir defaya mahsus ya da kısa bir süreliğine olsa dayanmaz  mı insan? Ama mesleğinde basamak atlama imkanı olmayan ve çalışmaya başladığı günden itibaren 25 senedeki 300 ayda boyunca benzer düzeyde bir geliri, o da işi olursa ancak olabilecek çoğunluktaki milyonlar için, aile boyu bir zorunlu hücre hapsi gibi asgari ücret.  Özellikle şehirde yaşıyorsa kişi, sağlıklı ve dengeli beslenemez, konforlu barınamaz,  gezip görüp eğlenemez,  yeterince ısınamaz, çocuğu varsa, istediği türden bir eğitim veren okula gönderemez, hastalanırsa 5 dakikadan uzun süre muayene olamaz... Yarın için bir kenara bir şey koyamadığından ve ailesinin günlük ihtiyaçlarını dahi tam karşılayamadığından eziklik duyar içinde ve her tür ekonomik rüzgara karşı aşırı duyarlıdır. Ve bu durumdaki kişilerin yakınmayı bırakın, o ücreti dahi alamayan, dolayısıyla bir hücrelik kalacak yeri ve düzenli yiyecek ekmeği de olmayıp sosyal yardımlarla geçinen işsiz milyonlara bakıp ayrıcalıklarının farkında ve hep şükür içinde olmaları beklenmektedir. Ayrıcalıklı olmak ne kolay ve ne zor bu diyarda! Korkuyla terbiye, bir tür.

Asgari geçim sağlaması beklenen ücret ne olmalı? Dünyada ülke sınırlarının, başta sermayeye olmak üzere açıldığı,  gelir ve yaşam koşullarındaki adaletsizliklerin başta ülkeler arasında, ama gelişmiş ekonomiler dahil, ülkeler içinde de  yaygınlaştığı, yani yoksullukta küresel bir biteviyeleşmenin yayıldığı; ekolojik dengenin bozulması, iklim değişikliği, savaşlar, gıda ve enerji fiyatlarındaki hızlı ve aşırı artışların tehlike olarak kendini her gün daha yakından hissettirdiği bir dönemdeyiz. Sınır ötesi göçler, herhangi bir becerisi olmayan neredeyse sınırsız bir insan selini, özellikle herhangi bir hazırlığı olmayan  ve  "ucuz işgücü iyidir, daha ucuzu daha iyidir" sloganının şehvetine kapılmış  bir takım "işadamlarının" sesinden başkasını duymayan hükümetlerin gözü önünde ülkelerin dahiline sürekli boşaltmakta. Yeterince beceri ve eğitim gerektiren iş imkanlarının kısıtlı olduğu, var olan işlerin çoğunlukla herhangi bir vasıf istemediği bir çağda, bilim ve teknolojinin sermayenin üretim araçlarında verimliliği artırma ve öncelikle insan gücünden tasarruf etme arzusuna uygun gelişimi ve nihayetinde servet ve gücün paylaşımındaki adaletsizliklerin büyümesi göz önüne alınca, eğer bir makas değişikliği yapılmazsa, gelecekte de durumun iyileşme ümidi yok. 

Toprağın geçim kaynağı olmaktan çıktığı bir çağda, üretim sektörü yeterince gelişmiyor ve olan da otomasyonla giderek işgücünden tasarrufa yöneliyorsa, hizmet sektörü dahi bu insansızlaşmadan nasibini alıyorsa, buna karşılık nüfus hala artmaya devam ediyorsa ve eğitim sınıf atlama imkanını giderek daha az sağlıyorsa,  işsizler hala tembellik veya yetersizlik damgasıyla küçümsenebilir ve istatistik oyunlarıyla görmezden gelinebilir mi? Toprağa bağlı köleliği kaldıralı neredeyse iki yüzyıl olan insanoğlunun bunca değişim ve dönüşüm yaşandıktan sonra, ilerleyip geldiği nokta bu mu? 

Gelir, günümüzde, geçimi sağlamanın yanında iletişim araçlarına sahip olmayı, ulaşıma erişebilmeyi, değişen iş ortamının gerektirdiği ömür boyu eğitime erişimi, sağlıklı bir yaşam sürebilmek için ihtiyaç duyulanları sağlayabilmeli kanımca. Soru şu o zaman: Bu koşullarda asgari ücret günde sadece üç öğün yemek karşılığı olabilir mi? Böyle kalabilir mi? Kalırsa, hangi düzende?

Antroposantrizm

İnsanı anlamak için işe belki de insandan değil, çevreden, insanın içine doğduğu dünyadan başlamalı. Merkeze insanı almamalı belki de. Her şeyi insan nazarından gözlemlemek, insan için olduğunu düşünmek veya ancak insanla bağlantılandırarak var kılmak tehlikeli, hem dünya hem de insan için aslında.

Düşünen ve varoluşunun farkında bir varlık olarak insan içine doğduğu beşiği kendisine layık görmüyor. Kendi çaresiz biricikliğini kutsayarak kendini evrenin merkezine yerleştiriyor. Diğer insanlar dahil, tüm canlıları ve varlıkları hep bu ben-merkezcil bakışla değerlendirdiğinden kendisiyle çevresi arasında, en iyi halde bile bir mesafe bırakıyor. Bu uzaklaştırma değersizleştirmeyi de doğuruyor. Ama beri taraftan tek başına kalmaktan da korkuyor birey, hiç olacağını bilerek. Acziyet duygusuyla içgüdüsel olarak çevresinde daima başkaları olsun istiyor. Bir topluluğun üyesi olmak da endişe ve arzularını tümüyle yatıştırmaya yetmiyor. Diğer canlılarla kurduğu üsten bakan ilişki onu dünyaya yabancılaştırdığı gibi acımasızlaştırıyor. Giderek doyum arayan bir kıyım makinesine dönüşüyor insan. Mahlukatın en şereflisi olduğu fikrini icat ederek yarattığı acı ve kan denizini kendi gözünde haklı göstermeye çalışıyor.  Doğadan giderek kopan insan yarattığı tanrıların gölgesine sığınıyor, dünya ve tüm canlılar için felaketin nedeninin kendisi olduğunu unutarak. Kendinden olmayana yabancı insan, farklı kültürleri de bir tehdit olarak algılıyor ve yok etmeye ya da hakimiyeti altına almaya çabalıyor. 

Ah, ne olurdu, bu dünyanın bir parçası olmak yetseydi ona!