Halk Sağlığı - Antibiyotik direnci halk sağlığı için büyük tehdit

İlaçların hastalıkların tedavisindeki büyük bir önemine karşın akılcı olmayan ilaç kullanımı tüm dünyada yaygın rastlanan bir sorundur. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) akılcı ilaç kullanımını, “kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre uygun ilacı, uygun süre, aralık ve dozlarda, kendileri ve toplumları için en düşük maliyetle sağlayabilmeleri” olarak tanımlamaktadır.

Dünyada en sık rastlanan akılcı olmayan ilaç kullanım şekilleri arasında uygunsuz antibiyotik kullanımı da yer almaktadır. Akılcı olmayan antibiyotik kullanımı durumunda, ilaçlara bağlı yan etkiler, ilaç etkileşimleri vs gibi istenmeyen etkilere ek olarak, antibiyotiklere karşı direnç gelişmesi söz konusu olmaktadır. İlaçlara dirençli patojenlerin ortaya çıkmasının başlıca nedeni antibiyotiklerin yanlış veya aşırı kullanımıdır. DSÖ antimikrobiyallere direnci insanlığın karşısındaki ilk 10 halk sağlığı tehdidi arasında saymaktadır.

Antibiyotik direncinin, antibiyotik tüketimi ile doğrudan ilişkili olduğu bilinmektedir. Gereksiz antibiyotik kullanımı tedavi maliyetlerini artırır, kişi veya topluluklarda direnç gelişimini hızlandırır, zararlı istenmeyen etkilere yol açar, hastalıkları ve ölümleri artırır. DSÖ verilerilerine göre, dünyada antibiyotiklerin üçte ikisi reçetesiz satılmakta, uygunsuz doz ve sürede reçete edilen veya bakteriyel olmayan enfeksiyonlar için reçete edilen  antibiyotikler giderek büyüyen antibiyotik direnci sorununa katkıda bulunmaktadır. Hayvancılık, antibiyotik kullanımının yaygın olduğu bir alandır ve ABD’de satılan tıbbi olarak önem taşıyan antibiyotiklerin yaklaşık %70’i çiftliklerde, ağırlıkla çiftlik hayvanlarının büyümesini hızlandırmak ve az bir kısmı da  hasta olan hayvanların tedavisi için kullanılmaktadır.

DSÖ, laboratuvarda tanısı konmuş bakteriyel enfeksiyonların altıda birinin antibiyotik tedavilerine dirençli olduğunu belirterek, ilaçların daha sorumlu bir şekilde kullanılması çağrısında bulunmuştur. DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, "2025 Küresel Antibiyotik Direnci Sürveyans Raporu yayımlanırken yaptığı açıklamada, "Antimikrobiyal direnç, modern tıptaki ilerlemeleri geride bırakarak dünya çapında sağlığı tehdit ediyor," dedi. "Antibiyotikleri sorumlu bir şekilde kullanmalı ve herkesin doğru ilaçlara, kalite güvenceli teşhislere ve aşılara erişimini sağlamalıyız."

Dünya genelinde antibiyotik direnci, her yıl 1 milyondan fazla ölüme doğrudan neden olmaktadır. Patojenlerdeki genetik değişiklikler doğal bir sürecin parçası olsa da, insanlarda, hayvanlarda ve bitkilerde enfeksiyonları kontrol altına almak için antibiyotiklerin yanlış ve aşırı kullanımı gibi insan faaliyetleri bu süreci hızlandırmaktadır.

DSÖ verilerine göre antibiyotiklere dirençli gram negatif bakteriler giderek daha büyük bir tehlike haline gelmekte. E. coli ve K. pneumoniae başlıca ilaca dirençli Gram negatif organizmalar olup genellikle sepsis, organ yetmezliği ve ölümle sonuçlanan en ciddi bakteriyel enfeksiyonlara yol açarlar. Ancak dünya genelinde E. coli'nin %40'tan fazlası ve K. pneumoniae'nin %55'ten fazlası artık bu enfeksiyonlar için ilk tercih edilen tedavi olan üçüncü nesil sefalosporinlere dirençli hale geldi. Karbapenemler ve florokinolonlar da dahil olmak üzere diğer hayati önem taşıyan antibiyotikler de etkinliklerini kaybetmekteler.

Kaynaklar: 

WHO web page. WHO warns of widespread resistance to common antibiotics worldwide. 13.10.2025. Erişim tarihi: 15.10.2025

Medscape. WHO Warns of Surging Levels of Antibiotic Resistance. 13.10.2025

WHO. (2002). Promoting rational use of medicines: Core components. 

WHO. (2004). The World Medicines Situation: Chapter 8. Rational use of medicines

Scientific American. (2023, Mart). To Fight Antimicrobial Resistance, Start with Farm Animals. 

Gazze Barışı'nın düşündürdükleri

 İsrail ile Hamas arasındaki savaşı sonlandıracak Gazze Planı her iki tarafça onaylanmış. Neden sonra! Yıkılıp harap olmuş Gazze, ölen onbinlerce insan, sakat kalan yüzbinler. Savaşın ne kadar ahmakça ve yıkıcı bir çaba olduğu bir defa daha gözler önüne serildi. Oysa sorunlar soğukkanlılıkla masada tartışılabilse, tarih öncesi mitlerden beslenerek karşısındakini insan dışı varlık olarak görüp yok ederek veya ezip geçerek tüm istediklerini yaptırmak gibi delice bir arzu yerine farklılıklar ne olursa olsun ötekini insan kardeş olarak görüp davranılabilse, bunca acı ve yıkım olmasaydı... her halükarda daha iyi olmaz mıydı? Çok mu zor insanca davranmak, hatalarını vaktinde fark edip pişman olup vazgeçmek?

Tarih boyunca insan toplulukları birbirlerine kıydılar. Binlerce, milyonlarca insan acı çekti. Çoğu boş yere. En kutsal hak olan yaşam hakkı elinden alındı, çoluk çocuk, genç yaşlı, kadın erkek, insanların. Şempanzeden sonra grup halinde kendi türünden başka gruplarla soykırım amaçlı savaşan ikinci, kendi türünü ve daha ötesi dünyadaki tüm yaşamı sona erdirme gücüne sahip ise tek türüz.

Öte yandan, günümüzde savaşlar ve felaketler, gelişen iletişim teknolojileri sayesinde herkesin gözü önünde oluyor. Hiç kimse haberim yoktu deme imkanına sahip  değil. Herkes tavır almak, tarafını belirlemek zorunda. Temel tercih, yaşamın ya da ölümün yanında olmak arasında.

Doğaya ve kendine yabancılaşan insan ne zavallı!

Yapay Zeka'nın yol açacağı iddia edilen lüzumsuz insan yığınları fikrinin düşündürdükleri

 

İnsan nedir? Neden değerlidir? Yaşamının amacı ne olmalıdır? Bu soruları dile getirmesek de onlara verdiğimiz yanıtlar yaşamımızı şekillendirmektedir. 

Dünyadaki bütün bebekler birbirine benzer, kimi bedensel ve zihinsel kapasite farklılıkları bir tarafa bırakılmak kaydıyla. Sevgi ve ilgi isterler, örneğin. Çevrelerinde olup bitene ilgi duyarlar. Meraklı ve öğrenme isteğiyle doludurlar. Neredeyse her gün değişir, gelişirler. Büyüme onlar için bedensel olduğu kadar zihinsel ve ruhsal birer süreçtir. Başkalarına ve tüm canlılara ilgi duyar, bağlanırlar. Onların duygularını hisseder, deneyimler; onların acı duyduklarını hissettiklerinde acı duyup ağlar, mutlu olduklarını hissettiklerinde gülerler. 

İnsan yavrusu dünyanın her coğrafyasında, tüm toplumlarda hayatın ilk dönemlerinde benzer tepkiler verir dünyaya ve çevresindekilere. Ve sonra annesinden ve yakın çevresindekilerden başlayarak kültürün damgası bebeğe vurulmaya başlar. Bu aynı zamanda ayrışmanın, diğerlerinden farklılaşmanın başlangıcıdır. İletişim ve dil, ahlak değerleri, inançlar, mitler, yasaklar, tabular, gelenekler, kullanılan alet edavat, barınma şekilleri, beslenme alışkanlıkları, işbirliği ve yardımlaşma şekilleri, aile kurma gibi bir çok etki bireyin oluşması ve kişiliğinin gelişmesinde rol oynar. Bazen gerçek kişilik özelliklerinin hiç görünmemesine yol açma pahasına.

Erişkin olduğunda da insanların istekleri, basit ve temel olandan daha karmaşığa doğru iç içe halkalar şeklinde enerji yüküyle uyumlu bir yerleşme gösterir.  Sağ kalmak, varlığını devam ettirmek istemek tek hücrelilerden başlayarak tüm canlıların  canlılığının alameti farikasıdır. Yaşam sürmek ister. Bu bireyde mümkün olmuyorsa, o zaman bir sonraki nesilde devam etmek ister. O halde, beslenmek, tehlikelerden kaçmak ve korunmak,  homeostazı sürdürmek için fizyolojik ihtiyaçlarını karşılamak, çoğalarak neslini devam ettirmek en temel ve zorlayıcı itkilerdir. Bakteriler, çok hücreli canlılar, balıklar, sürüngenler, memeliler ve tabii maymunlar ve insanlar canlı olmanın aynı kurallarına tabidirler ve sinir sistemleri olsun olmasın canlı kalmanın gerekliliklerini yerine getirmek için "can havliyle" çalışırlar. Neredeyse bir ömür boyu bu itkilerin zorlaması devam eder. İnsan sağ kalmanın, bir yaşam sürmenin ötesinde, bu yaşamı  anlamlı kılmak da ister. Anlam ve tatmin arayışı bir ömür boyu sürer.

Bütün kültürel ve inançsal farklılıklarımıza rağmen özünde aynı türe ait olduğumuzu, insan olduğumuzu hisseder, bazen de biliriz. Oysa içine doğduğumuz sosyal çevre bizleri diğer topluluklardan ayırır ve seçilmiş olduğumuza inandırır. Duyularımız bize evrenin merkezinin dünya, dünyanın merkezinin doğduğumuz topraklar olduğunu kesin bir dille söyler. Ayrı kaldığımızda hasretle göz yaşı dökmemize neden olan  ait olduklarımız, yani kabilemiz, yani sevdiklerimiz ve ailemiz, arkadaşlarımız,  değerlerini paylaştığımız, yani bebeklikten başlayarak beynimizde iz bırakan ve bizi koruduğuna inandığımız "çevremiz"dir.  İnsanın görüş mesafesi sandığından kısadır. 

İktidar, itibar, mal mülk sahibi olmak başkalarının olmadığı bir dünyada anlamını yitirir. Yaşamın amacıyla, temel itkilerle uyumlu değildirler çünkü. Ancak sağ kalmanın, düşmanları uzakta tutma veya onları alt etmenin, daha uzun ve sağlıklı bir yaşamın dolaylı  gerçekleştiricisi olduklarında yarar sağlarlar. Mutluluk sahip olmakla bulunmaz. Öte yandan, insanlar sosyal varlıklardır. Bireyin sağkalması ve gelişmesi, doğumundan başlayarak başkalarının onu beslemesi, sevmesi, koruması ve öğretmesine bağlıdır. İnsan topluluk içinde kişilik bulur, kişi olur. Ve topluluğun olduğu yerde günlük yaşamı düzenleyen kurallar ve sınırlar, sınırları aşmayı engelleyen bir otorite gücü, yani hiyerarşi kendiliğinden ortaya çıkar. Eşitlik bir ideal olarak ikinci insandan itibaren var olmuştur. Düzen de. Oysa, eşitlik ve düzen ihtiyacı birbiriyle çoğu zaman uyumsuzdur. 

İnsan birçok şey ister. Genlerinin isteklerini karşılamanın farklı yolları vardır. En gelişmiş ve sosyal bir memeli türü olarak, hayat boyu süren duygusal ve zihinsel bir meydan okuma yaratsa da, başkalarını hayatında ister. Sadece üremek için değil, sosyal bir düzenin deseninde yer bularak hayatına anlam katmak, kısa bir an çakıp sönen alev gibi olan ve illa ki ölümle sonlanacak hayatına şahit bulmak, bu dünyada kendisinden sonraki en akıllı canlılar olan şempanzeler, bonobo maymunlar dahil başka hiçbir canlıya layık bulmadığı ölümden sonraki yaşama sadece kendi türünden seçilmişlerin kavuşacağı inancını nesilden nesile geçiren mitleri paylaşmak için.

İnsan olmak ve insanca yaşamak özünde çok karmaşık değildir. Dünyanın dört bir yanından inançların bilge adamlarının söylediklerinin, doğdukları zaman, çıktıkları coğrafya ve yaşadıkları toplumların izleri silinip ortak noktalara bakıldığında benzerlik taşıdığı görülebilir. Bugün yapay zekanın daha büyük bir aciliyetle kendimize sormaya mecbur bıraktığı "insan ne olacak, nasıl anlamlı bir hayat yaşayacak" sorularının yanıtının karşımızda durduğu görülebilir. 

"Sen insansın;  milyarlarca yıl sürmüş evrimin ürünü bir canlı, türlerden bir tür, ama akıl sahibi bir tür olarak seni saran yaşam sisteminin, biyosferin bir parçasın. Bunun farkında mısın? Dünya senin evin. Bu çevrenin içine doğdun. Burada büyüdün, kendini buldun, bireyselliğini duyumsadın. Varlığını sürdürüyorsun. Çevrende tanıdığın, tanımadığın, sevdiğin, sevmediğin birçok insan var.  Kısa ama benzersiz ve bir kerelik yaşamını "insanca" sürdürmek, ait olduğun grubun içinde onanmak ve saygı görmek, kalıcı olmak, hiç değilse bir şekilde öldükten sonra bir iz bırakmak istiyorsun, bu ister çocukların ister eserlerinle olsun. Herkes biricik, herkes özünde aynı özlem ve duyguları paylaşıyor. Yarattığın sistemlerin ötesine bakarsan hayatın birliğini görürsün. Yeterince ister, içindeki çocuğu kucaklarsan ve vicdanının sesini dinler, diğerlerini ve tüm yaşamı ve yaşamın rahmi dünyayı kucaklarsan, senin için bir ümit var. Başlangıç olarak şunu kabul edebilirsin: Başkaları yabancı, barbar değil. Başkaları müşteri değil, köle, araç hiç değil. Başkası, o Sensin..." 

Özenilen hayatlar vs. tembellik

 Özendiğimiz, merak ettiğimiz hayatlara sahip insanlar birçok acıyı tatmış, iniş ve çıkışlar yaşamış, sonunda toplum ve bizim için önemli olan kimi açılardan başarılı olmuş kişiler. Bir bakıma kendi hayatlarımızın antitezi bir yaşam: rahat koltuk, bol kitap, TV ve eğlence, güvenli ve sıcak bir ortamdayken çok özenilen ama bir türlü harekete geçilmeyen bir macera. 

Sorun bizde değil belki de, bunca yaygın olduğuna göre...

Kalabalık içinde yardımseverlik

İnsanlar sosyal varlıklardır. Bu tanım birçok davranışın ardında yatan karmaşık nedenleri açıklamaya yardımcıdır. Çoğu insan yardım etmeyi sever. Güçsüz olana, zor durumdakine yardım etme isteği neredeyse evrenseldir. Kimi durumda evrimseldir. Ebeveynin çocuklarına bakması, yardım etmesi, aile bireylerine yardım etmesi gibi. Insan akıllı bir canlıdır aynı zamanda. Yardımı, diğer bir insanın veya başka bir canlının durumuyla empati yapıp kendimizi onun yerine koyarak nasıl davranılmasını istediğimizi çıkarsadığımız için yapabiliriz. Bugün yardım ettiğimiz kişiye bir gün  bizim de ihtiyacımız olabileceği düşüncesi de yardımın  nedenlerinden biri olabilir. Bir diğer neden de yardım ettiğimizi göstererek etrafına güvenilir ve yardımsever, yani dost edinmeye değer olduğunun mesajını vermektir. Bu her zaman gösteriş yapmak anlamına gelmez; içinde yaşanılan toplumda başkalarının gözünde saygıdeğer olmak, önemsenmek,  toplumun ahlaki değerlerine bağlı olduğu mesajını vermek de amaçlanabilir. "Bir elin verdiğini diğer el bilmesin" türünden yardıma muhtaç olanların onurunu koruma amaçlı yaklaşımlara neden yeterince itibar edilmediğini, yardımseverin görünürlüğüyle toplumdaki yerini sağlamlaştırmak istemesi, iyi ün kazanmak istemesi açıklar. Yardım edilenin aldığı yardım için şükür duyması ve teşekkür etmesi, yetmedi, yardım edeni diğerlerine övmesi de beklenir. Yani, kalabalıklar içinde yapılan yardımların sadece zor durumdakine yardım amacıyla yapıldığından,  başka bir deyişle niyetinin saflığından emin olunamaz. 

Küreselleşme, Yapay Zeka ve Uygarlık 3.0

 İnsanlar tarih boyunca aileler, klanlar, kabileler şeklinde, birbiriyle komşu topluluklar halinde yaşadılar. Devletler ve imparatorlukların kurulması çok daha yakın zamandadır. Genelde çatışmalar yerel gruplar arasında veya sınırdaş ülkeler arasında meydana geliyordu ve bu çatışmaların, geçen yüzyıla kadar tüm dünyaya yayılarak, hem insan soyunu hem de tüm canlı yaşamı tehdit etme olasılığı yoktu.

Günümüzde nüfus artışının, sanayileşmenin, teknolojik gelişmenin ve bunların bir sonucu olan küreselleşmenin bir sonucu olarak dünyada insanın ayak basmadığı, iz bırakmadığı, yerleşmediği neredeyse bir yer kalmadı. Üstelik gelişmenin, ekonomik büyüme ve refahın artırılabilmesinin tek yolunun daha çok kaynak kullanılarak daha çok üretim ve tüketim yapmak olduğu anlayışı bugünkü ekonomik sistemin vazgeçilmez kabulü. Dolayısıyla devletler, çok uluslu şirketler ve kapitalist ekonomik düzenin büyük oyuncuları arasında çatışmaların tansiyonu da, kimi zaman başka maskeler altında, giderek artıyor. 

Öte yandan insanın kullandığı aleti geliştirerek tabiata daha verimli müdahale etmesini sağlayan bilgi uygulamaları anlamına gelen teknoloji, günümüzde yaşamın temel bilgisinin ve doğal olayların işleyişinin sayısallaştırılabilmesi, iklim ve toplum davranışları dahil, modellenebileceğinin anlaşılması ile başka bir düzeye çıkmıştır. İşte Yapay Zeka, verileri temel alarak, insan aklına benzer şekilde bilgiyi oluşturabilen ve çıkarımda bulunabilen, işleme ve değerlendirme kapasitesi teorik olarak sınırsız bir yenilik (!) olarak bilimsel ve teknolojik gelişmenin nihai bir ürünü olarak, hala inanmakta güçlük çeksek de, karşımızdadır. Ancak bu teknoloji kimi tekellerin elindedir ve bu tekeller dünya üzerinde geçmişte üretilmiş ve halen üretilmekte olan bilginin de tekeline sahiptirler. Üstelik bu teknoloji, özellikle sosyal medya gibi ortamların ardındaki algoritmalar vasıtasıyla zihinlere hükmetmeye başlamış, bizi siyasi ve ticari olarak belirli tercihlere yönlendirmeye ve davranış kalıplarını benimsetmeye başlamıştır. Tercihleri sürekli takip altındaki insanın davranışının makineler için öngörülebilir hale gelmesi yönüyle, bu teknolojinin, geleceğin bilgisine de sahip olunduğu söylenebilir.

Dijital teknolojiler, bulut tabanlı veri merkezleri, makina öğrenmesi ve yapay zeka ile sayısız sensörden, akıllı araçlardan, cep telefonlarından akan veri nehirleri adeta süzgeçten geçirilip işlenmekte ve daha önce akla gelmeyen  ilişkiler kurulabilmektedir. Bu yolla yeni ilaç moleküllerinin keşfi, proteinlerin alabileceği üçboyutlu formların ortaya konması gibi daha önce çok zaman alacağı düşünülen önemli buluşlar da yapılabilmektedir.  

Yapay Zeka teknolojisi iyi amaçlar için de kötü amaçlar için de kullanılabilir. Ancak, az sayıda devlet veya şirketin kontrolüne bırakılmaması gerektiği açık olan bozucu (disruptive) bir teknolojidir. Yapay Zeka kontrol edilmezse, dünyadaki eşitsizlikleri şimdiye kadar benzeri görülmemiş bir şekilde artırabilir, kötülüğün, sinsiliğin can yakıcılığını artırabilir. Bir örnek; savaş alanlarında kullanılmaya başlayan otonom dron sürüleri. Bunlar yapımı görece kolay, düşük maliyetli katil silahlar. Bu özellikleriyle, öldürücü teknolojilerin yaygınlaşmasına ve "ev yapımı!" özelliği kazanmasına neden olabilir.   

Mahalli sorunların bile, pandemi örneğinde olduğu gibi küresel boyut kazanabildiği veya iklim değişikliği, hava kirliliği gibi sınır tanımayan ve de en çok da, en az sorumlu olan yoksulları etkilediği bir zamanda yaşıyoruz. Dünyanın evrenin merkezi olmadığını, hatta güneş sisteminin gezegenlerinden sadece biri olduğunu, güneş sistemimizin yer aldığı Samanyolu galaksisinde 200 milyara yakın güneş benzeri yıldız olduğunu, evrendeki galaksi sayısının ise trilyonlara yaklaştığını artık biliyoruz. İnsan merkezli ve "bize bir şey olmaz, nasıl olsa Tanrı/düzenin mimarı değişikliklere, kötülere izin vermez" anlayışının geçersiz olduğunu, kendi kaderimizin ipini kendi elimizde tuttuğumuzu, acı bir yalnızlık ve adeta terkedilmişlik hissederek, ancak aklımızla biliyoruz. Küresel boyutta bir yok oluşa yol açabilecek, uygarlığımızın temellerini harap edebilecek ekolojik değişiklikler,  afetler, çevre kirliliğine bağlı biyoçeşitliliğin yok olması, nükleer savaş ya da kontrolden çıkan küresel bir konvansiyonel savaş tehlikesi her zamankinden daha büyük gibi görünüyor. Öte yandan, hepimiz birbirimizle büyük bir ailenin fertleri olduğumuzu sanki daha iyi biliyoruz, daha fazla hissediyoruz. Her birimiz, evimizde ya da iş yerimizde tüm insanlıkla iletişim içindeyiz ve tüm dünyanın haberleri üstümüze akıyor: dünyanın öbür ucundaki insanların başına gelen bir felaketi, hangi ülkeden, hangi ırktan, dinden olurlarsa olsunlar sanki mahallemizden birisinin başına gelmiş gibi hissedebiliyor, etkileniyoruz. Sadece insanlara üzülmüyoruz, tüm canlıların acıları ve dünyanın güzelliklerinin yok olması bizi dertlendirebiliyor. Bilen insan gözünü  kapatamıyor.  Ama bilmek için bakmak, zaman ayırmak, dinlemek, dikkatini verebilmek, empati yapmak gerekiyor. Ancak bu çok yorucu. Yine, üstümüze akan bu bilgi selinin kimi odakların sesini daha fazla yansıttığını öteden beri biliyorduk. Artık yapay zeka ile tamamen suni içeriklerle korkutulup istenen şekilde yönlendirilebileceğimiz endişesini yaşıyoruz. 

Artık eski bağlarımızın, değerlerimizin üstüne yenilerini ekleyip başka tür bir birlik, kardeşlik hissini yaygınlaştırma zamanı. Küresel tehlikeler bir insanlık kardeşliği kurmayı gerektiriyor. Birlik olmanın, dayanışmanın yolunu bulmalıyız. Daha eşitlikçi, paylaşımcı olmanın bir yolunu bulmalıyız. Sadece kendimizin ve ailemizin, belki mahallemizin değil, ülkemizin, tüm ülkelerin ve Dünya'nın iyiliğini isteyen dünya vatandaşlarına dönüşmeliyiz. Yapay Zeka bir tehdit olabilir, ama bizi birbirimize yakınlaştıran ve önümüzdeki sorunları aşmamızda kullanabileceğimiz en büyük yardımcı da olabilir. 

Eski inançlar, eski töreler, eski düşünceler, eski kabuller, ben-sen, biz-siz ayrımları geride bırakılmalı. Evrimsel atamızdan devraldığımız ve bugüne kadar sağ kalmamıza yardımcı olan bencillik artık sürdürülebilir değil. İnsanlık uygarlıkda bir basamak daha atlayarak, uygarlık 3.0'a ulaşmak zorunda.  Henüz çok geç değil, düzelebiliriz, dünyanın sağlığını önceleyen bir ekonomik düzeni, tüm canlıları ve ekosistemleri kucaklayan bir yaşam tarzını benimseyebiliriz. Yani geçmişten ders alıp evimiz olan ve her şeyimizi sağladığımız, her şeyi borçlu olduğumuz dünyanın değerini anlarsak, daha iyi yaşamanın kaynakları sınırsızmış gibi sömürmek ve tüketmek ile, zengin olmanın daha çok üretme ve satma ile eşanlamlı olduğu anlayışını terk edebilirsek, kısaca sürdürülebilir bir yaşam sürebilirsek, sonunun er ya da geç felaket olacağı açık olan bu kısır döngüden çıkmamız, ama kimseyi geride bırakmadan yani hep birlikte çıkmamız, mümkün olacaktır.  Aksi halde, koşullar giderek ağırlaşacak, yaşam herkes için zorlu olacaktır. 

Tehlike bu kadar büyük ve yapılması gerekenler açıksa, o halde, bir an önce aklımızı başımıza toplayıp bugünkü politik ve ekonomik sistemi iyileştirmek için harekete geçmek, yöneticilere yönü işaret etmek, baskı yapmak gerekiyor. 

Üstelik "ben mi, sıra bende mi", diye sormaya gerek de yok. Sıran çoktan geldi...

Başkasıyla Yaşamak ve Yapay Zeka / Living with someone else and Artificial Intelligence

Bir başkasıyla birlikte yaşamak zordur. Mutlu ve uzun süreli bir birlikte yaşam hayal eden kişi, partnerini/diğerini değerlendirdiği gibi kendisini de "objektif" olarak değerlendirebilmelidir. Bunun bir yolu, karşısına kendisini koyup, kendisi gibi biriyle yaşamayı isteyip istemeyeceğini sorgulamaktır. Ancak insanlar genellikle kendileriyle ilgili rahatsız edici özelliklerin üzerinde durmazlar veya bunların yeterince farkına varamazlar. Psikolojik bir perde kendi gerçeklikleriyle yüzleşmelerini engeller. Bir tür savunma mekanizması. 

Kişinin gönlündeki/aklındaki kendisiyle içindeki/bilinçaltındaki kendisi farklı farklıdır. Kendisini "olduğu" gibi değerlendirebilmek belki de mümkün değildir (çünkü oluş bir akıştır ve olunan bir nokta yoktur, belki bir eşikten bahsetmek mümkün olur) ama olgunlaşan insan bu bilgeliğe yaklaşır. Burada kastedilen başkalarının/toplumun değerlendirmeleri değil sadece. Zayıflıkları kadar kuvvetli yönleri de olan ama ilahi olmayan insan türünün bir ferdi olduğunun bilinci ve bunun doğurduğu kardeşlik duygusuyla algılarını genişletip ailesinin/toplumunun değerlerinin ötesine çıkıp  kendisini ve başkalarını şefkatle kucaklayan bireyleşmiş insanın aydınlıkta yaptığı hoşgörülü değerlendirme. 

Bütün bu değerlendirmeler sonrasında kendi kendisiyle birlikte yaşayabileceğine kanaat getiren kişi ancak bir başkasını bir tehdit olarak algılamaz, yararlanılacak bir nesne gibi, yaralarına ilaç gibi görmez; sadece tahammül etmekle kalmaz, ama gerçekten sevebilir ve başkasının sevgisini kabul edebilir. Hem kendi mutlu olabilir hem başkasını mutlu edebilir, huzurlu bir hayat sürmek için gerekli koşulların kendine düşenini gerçekleştirebilir. 

Yapay Zeka döneminde belki böylesi bir kendi psikolojik avatarımızla ön sohbeti gerçekleştirmek ve kendimizle samimi bir şekilde yüzleşerek puan vermek mümkün olabilir, ne dersiniz? 

Benim korkum, kendisini vazgeçilmez gören bazılarının bu sanal ilişkiyi gerçek sanıp sürdürmeye çalışma ihtimalleri. 

Living with someone else and Artificial Intelligence

Living with someone else is difficult. A person who dreams of a happy and long-term life together should be able to evaluate oneself "objectively" as he evaluates his partner/others. One way to do this is to put oneself in front of himself and question whether he would want to live with someone like him. However, people generally do not dwell on the disturbing characteristics about themselves or are not sufficiently aware of them. A psychological curtain prevents them from facing their own reality. A kind of defense mechanism.

The self in a person's heart/mind and the self inside/subconscious are different. It may not be possible to evaluate oneself "as it is" (because becoming is a flow and there is no point where one stands, perhaps it is possible to talk about a threshold), but a mature person approaches this wisdom. What is meant here is not only the evaluations of others/the society. It is the tolerant assessment made  by the individualized person who is well aware that he is a member of the human species which has both strengths and weaknesses but not a divine creature and the sense of brotherhood that this creates, who expands his perceptions, goes beyond the values ​​of his family/society and embraces himself and others with compassion.

After all these assessments, a person who is convinced that he can live with himself, who does not perceive another person as a threat, who does not see them as an object for his ends or as a remedy for his wounds, who does not only tolerate them can truly love and accept love of somebody. He can both be happy himself and make others happy, and can fulfill his part of the necessary conditions to live a peaceful life.

In the age of Artificial Intelligence, it may be possible to have such a preliminary conversation with our own psychological avatar and score ourselves by sincerely confronting ourselves, what do you think?

My fear is that some people who see themselves as indispensable may try to continue this virtual relationship by thinking it is real.